Ulcus Cruris Venosum
(zweer aan het onderbeen)

Ulcus Cruris is de Latijnse naam voor een zweer aan het onderbeen. Ook de term open wond wordt vaak gebruikt.
Het is een defect van de huid tot in het onderhuidse weefsel. Er is weefselverlies opgetreden aan het oppervlak van de huid, met een geringe neiging tot genezing.
Bij een ulcus is het huideffect het gevolg van een al bestaande afwijking. Denk hierbij aan o.a. aan het hebben van diabetes of slechte bloedvaten.
Bij een normale wond, die door een trauma is ontstaan, is een geringe neiging tot genezing niet aan de orde.

Er zijn tal van verschillende vormen van ulcera, waaronder een ulcus cruris (zweer aan het onderbeen).
Vaak worden deze aangetroffen aan het onderbeen, aan de binnenzijde van het enkelbot, bij de mediale malleolus.
Zo’n ulcus kan namelijk ook op andere lichaamsoppervlakken voorkomen. Denk hierbij aan wonden aan de middenvoet, achtervoet, en enkel, die slecht of helemaal niet genezen, maar ook aan de huid, de bekleding van de luchtwegen, het maag- en darmkanaal enz.

Een ulcus komt frequent voor bij ouderen met verscheidene onderliggende aandoeningen, bijvoorbeeld het disfunctioneren van de (slag)aders, diabetes, overgewicht of een zwak hart. Deze aandoeningen bevorderen het ontstaan van veneuze zweren.
Vrouwen hebben hier vaker last van dan mannen. 

Als er sprake is van een ulcus, dan ontbreekt een gedeelte van de gezonde huid, waardoor zich een open wond ontwikkelt.
Een ulcus ziet er uit als een krater-achtige wond, een open plek op de huid, die soms is afgedekt met een korst of een stuk zwarte (afgestorven) huid. De huid rond de zweer kan gezwollen, gevoelig en rood zijn. Verder kan er bij een zweer afscheiding of vochtverlies te zien zijn en ervaren de mensen veel pijn. In enkele gevallen kan er koorts optreden. Tevens kan een zweer heel vies ruiken en is de genezing vaak erg langzaam.

Zweren worden verdeeld in gradaties (van minder erg tot zeer ernstig).
De belangrijkste oorzaak van het ontstaan van wonden is het disfunctioneren van de aderen, vooral van die in de benen en voeten.
Het arteriële systeem (de slagaders) vervoert zuurstofrijk bloed en voedingsstoffen naar de verder gelegen delen van het lichaam, waarna het veneuze systeem (de aders) het bloed terugbrengt naar het hart.
De aderen in de benen moeten daarbij het bloed tegen de zwaartekracht in omhoog pompen. Dat gebeurt door de beenspieren. Die knijpen de aderen samen, elke keer als deze spieren zich samentrekken (spierpomp van de kuit).
De kleppen in de aderen functioneren als terugslagkleppen en voorkomen dat het bloed terugstroomt naar beneden en zich daar verzamelt.

Bij een open wond wordt meestal een vorm van compressietherapie toegepast. Compressietherapie betekent letterlijk “drukbehandeling”. De behandeling start met wondverzorging en het zwachtelen van de benen. Dit noemt men ambulante compressietherapie.
Hierbij worden elastische zwachtels gebruikt om oedeem, in bijvoorbeeld het been, terug te dringen, zodat het been weer een stabiele omvang krijgt. Door het aanleggen van zwachtels wordt van buitenaf een continue druk gegeven. De druk gaat het uittreden van vocht tegen en ondersteunt de afvoer van lymfe. Een ander gunstig effect is dat de ‘spierpomp’ beter werkt. Door de tegendruk van het verband, drukken kleine spierbewegingen, het onderhuidse weefsel en de huid, steeds tegen het verband aan.
Elke spierbeweging werkt dan als een soort pomp.
Veel lichaamsbeweging is daarom essentieel voor een succesvolle behandeling.

De frequentie van het zwachtelen is afhankelijk van de hoeveelheid vochtproductie en conditie van de zweer, de hoeveelheid oedeem en de mobiliteit van de patiënt. In het begin, bij veel wondvocht en oedeem is dagelijks zwachtelen aangeraden, daarna volstaat drie keer per week.

Als de benen slank gezwachteld zijn, en er een genezingstendens zichtbaar is, neemt de zwachtelfrequentie af naar twee keer per week. De zwachtels blijven dag en nacht zitten. Als door het zwachtelen het oedeem is verdwenen, kunnen de zwachtels worden vervangen door aangemeten therapeutische elastische kousen als ambulante compressietherapie. Het dragen van compressie therapie (steunkousen) is zeer belangrijk, want deze zorgen ervoor dat extra ondersteuning plaatsvindt, om het bloed vanuit het been terug te pompen naar het hart. Zo verdwijnen vocht en afvalstoffen uit het bloed en wordt het been dunner.

Nadat de ulcus is behandeld groeit de gezonde huid vanzelf weer terug. Vaak gaat een ulcus gepaard met andere huidaandoeningen in hetzelfde gebied. Denk hierbij aan onderhuidse verhardingen zoals eczeem of spatadertjes.

• Diabetes
• Neuropathie
• Infecties
• Auto-immuunziekten
• Vasculitis
• Overgewicht
• Verstoorde bloed aan en afvoer
• Blootstelling aan kou
• De meest voorkomende oorzaak van een open wond is echter een stoornis aan de bloedsomloop

Er zijn 2 verschillende bloedsomloop stoornissen, t.w.: 

1. een afwijking aan het aanvoerend systeem

Bij een stoornis aan het aanvoerend systeem bevindt zich een vernauwing in de slagader, waardoor er onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen kunnen worden aangevoerd om een wond te laten genezen. Hierdoor sterft het weefsel in en om de wond af, met een open wond als gevolg.

2. een afwijking aan het afvoerend systeem

Bij een stoornis aan het afvoerend systeem ontstaat de open wond doordat het bloed in de aders en haarvaatjes blijft hangen. Als het bloed niet goed kan worden afgevoerd richting het hart, zorgt de zwaartekracht er bovendien voor, dat er meer druk op de aders en haarvaatjes komt te staan. Het weefsel in en om de wond loopt daardoor nog meer risico.

• Pijnlijke open wond op het onderbeen
• Wond is bedekt met een korst
• Bodem van de wond kan zwart zijn (afgestorven)
• Wond kan veel vocht uitscheiden
• Wond kan vies ruiken
• Gezwollen benen 
• Lipoedeem
• Lymfoedeem 
• Bezemrijsvarices
• Bij infecties warmte, roodheid en koorts

Stadia van een Ulcus

0. een voorloper of een genezen zweer
1. een oppervlakkige zweer
2. een zweer die diep genoeg is waarbij het onderliggende huidweefsel of het bot wordt blootgelegd
3. vorming van een abces onder de huid
4. er is lokaal gangreen (weefselsterfte) van de huid, een ledemaat of voet
5. zeer uitgebreide weefselsterfte van een huidgebied of voet

• Verwissel het verband voor de ulcus volgens voorschrift
• Draag medische compressiekousen zodra de eerste tekenen van vroege veneuze insufficiëntie optreden
• Draag deze elastische kousen, ook bij warm weer, dan is dit juist het hardst nodig
• Neem voldoende rust
• Probeer niet te lang te zitten of te staan
• Activeer de spierpomp van de benen met sporten zoals zwemmen, fietsen en stevig doorwandelen
• Neem de trap in plaats van de lift
• Voorkom overgewicht of probeer af te vallen
• Vermijd knellende kledingstukken als strakke broeken, elastieke banden en dergelijke
• Zorg voor gemakkelijk schoeisel
• Draag geen schoenen met hoge hakken
• Pas de podotherapeutische inlegzolen dagelijks toe
• Leg de benen omhoog bij langdurig zitten 
• Zet het voeteneinde van het bed iets hoger, behalve bij kortademigheid
• Versterk uw bloedvaten met oefeningen
• Pas wisseldouches toe, die versterken het vaatstelsel
• Drink voldoende
• Houd u aan de voorschriften die u door uw behandelaars zijn aangereikt

• De podotherapeut onderzoekt uw klachten
• Er wordt o.a. gezocht naar de oorzaak van het ontstaan van de ulcus en zo mogelijk zal de podotherapeut de oorzaak wegnemen
• Afhankelijk van het stadium waarin de ulcus zich bevindt en de achterliggende oorzaken, kan de podotherapeut een wondtoilet toepassen en de ulcus en het dode weefsel tot op het gezonde weefsel wegsnijden
• Er zal een anti-drukverband worden aangelegd om het wondgebied te ontlasten
• Podotherapeutische inlegzolen kunnen worden gemaakt om de klachten te reduceren en ook de wond te ontlasten
• Ook een schoenadvies behoort tot de mogelijkheden
• Als er sprake is van diabetes, zal de podotherapeut u ten sterkste adviseren uw bloedsuikerwaardes in balans te houden en de leefregels, die daarbij horen, te volgen
• Ook therapietrouw is heel belangrijk voor een goede wondverzorging en een goed resultaat

• Bij beginnende ulcera en bij een goede vascularisatie/doorbloeding van uw benen/voeten is een goed resultaat te verwachten
• Het resultaat is slechter naarmate de ernst/gradatie toeneemt en bij het optreden van complicaties
• Als een patiënt al eerder een ulcus heeft gehad, is er een groter risico op herhaling
• Een ulcus geneest vaak erg langzaam en kan zo weer terugkomen
• Hoe beter de patiënt zich houdt aan de gegeven adviezen en therapie, des te beter de te verwachte resultaten zijn

• Het is belangrijk om een ulcus zo snel en goed mogelijk te (laten) behandelen
• Als de klacht ernstig is en u gespecialiseerde zorg nodig heeft, zal de podotherapeut u doorverwijzen naar de huisarts en/of de voetenpoli van het ziekenhuis
• Het is altijd verstandig om de huisarts te raadplegen voor advies

Een ulcus die niet wordt behandeld kan leiden tot ernstige complicaties, t.w.:

• immobiliteit (niet kunnen bewegen)
• secundaire infecties
• abcesvorming van het bot
• necrose (afsterven van weefsel)
• sepsis (bloedvergiftiging)
• depressie